Hoe beleefde ZAC de Tweede Wereldoorlog? 75 Jaar na de bevrijding nemen we je mee naar WOII. Naar voetbalschoenen op de bon, geredde doelpalen en verzetsheld Willem Lengton.
In augustus 1939 begint Nederland zich zorgen te maken. De dreiging van een oorlog is voelbaar. Nederland mobiliseert vlak voor de Duitsers Polen binnenvallen. Zo’n 200.00 mannen worden opgeroepen voor het Nederlandse leger. Veel ZAC-ers en andere voetballers moeten “onder de wapenen”.
Een van hen is Willem Lengton. Als twintigjarige stapt hij in 1937 over van PEC naar ZAC. Hij speelt in het vijfde, zit in commissies en doet volop mee aan het verenigingsleven. Hij wordt gelegerd bij de Grebbelinie. Als de Duitsers op 10 mei 1940 ons land binnenvallen, wordt daar hard gevochten. Drie dagen lang houdt het Nederlandse leger daar stand voordat we ons overgeven. Willem Lengton overleeft de slag en keert terug naar Zwolle en naar ZAC.
ZAC 5 Seizoen 1940-1941.
v.l.n.r. W. Lengton, J. Jansen, A.v.Born, Wijnberg, Mercier, Vogtlander, Prins van Wijngaarden, P. Tiesinga. Zittend: Schaap, Borst, M. Ganeel, Damman, van Born.
Voetbalschoenen op de bon
Het bestuur van ZAC doet er alles aan om het verenigingsleven in oorlogstijd zoveel mogelijk door te laten gaan. Op 26 mei 1940 speelt ZAC een benefietwedstrijd tegen de Zwolse Boys om geld op te halen voor het Rode Kruis. In het seizoen 1940-41 is er weer een normale competitie. ZAC speelt in de tweede klasse met o.a. Zwolsche Boys en PEC. Hoewel, helemaal normaal was voetballen ook weer niet. Het clubblad wordt verboden. ZAC omzeilt dit door “Officiële mededelingen” rond te sturen, want dat mag wel. Joden mogen niet meer aan wedstrijden deelnemen. En weer later mogen zij ook geen wedstrijden meer bezoeken. Bij drukbezochte wedstrijden houden de Duitsers zelfs razzia’s. De voorzitter waarschuwt de leden om voorzichtig te zijn met het zingen van liederen bij de wedstrijden. Voetbalschoenen zijn op de bon en nauwelijks meer verkrijgbaar.
1940 Z.A.C. 4 op paard en wagen op het station Raalte richting Luttenberg voor hun competitiewedstrijd daar.
Gloeiende toespraken bij 50 jarig jubileum
1 oktober 1943. ZAC bestaat 50 jaar. Feest vieren is onmogelijk. En toch wordt 1 oktober een bijzondere avond. Het bestuur besluit om de jaarvergadering op 1 oktober te organiseren. Vele ZAC-ers van binnen en buiten de stad komen af op de bijeenkomst. En terwijl honderden geallieerde vliegtuigen ronkend over Zwolle naar Duitsland vliegen, worden er ‘gloeiende redevoeringen’ gehouden waarbij geen blad voor de mond wordt genomen. Van vergaderen kwam niets, maar dit was ZAC op zijn best!
Willem Lengton in actie met knokploeg Soest
Willem Lengton was niet bij het jubileum. In juni 1943 wordt hij opgeroepen voor de ‘Arbeidseinsatz’. Nederlanders moesten gedwongen werken in de Duitse oorlogsindustrie. Om hieraan te ontkomen, duikt Willem onder in Soest. Hij sluit zich daar aan bij het verzet en richt Knokploeg Soest op. Knokploegen zijn de harde kern van een landelijke organisatie die onderduikers helpt. Ze voorzien onderduikers van voedselbonnen, identiteitskaarten en andere papieren. Willem is de onbetwiste leider en bedenkt de meeste plannen. Hij is intelligent en gaat rustig en weldoordacht te werk met een groot verantwoordelijkheidsgevoel voor zijn mensen. De knokploeg pleegt succesvolle kraken op gemeentehuizen en distributiekantoren. Ook bevolkingsregisters en arbeidsbureau’s zijn hun doelwit om zo persoonlijke gegevens van onderduikers te vernietigen. Willem maakt daarbij handig gebruik van cruciale informatie vanuit zijn vroegere werk bij het Rijksbureau voor de Werkverruiming in Zwolle. Ook zijn ervaring bij de Zwolse padvinderij en officiersopleiding komen goed van pas. Ze wagen hun leven om anderen te helpen en voorkomen de deportatie van duizenden mensen.
Verraad
Door verraad en pech wordt Willem Lengton op 13 februari 1944 opgepakt. Ondanks verschillende pogingen om hem te bevrijden wordt hij op 14 april, een jaar voor de bevrijding van Zwolle, gefusilleerd op de Waalsdorpervlakte. Hij is dan 26 jaar oud. In de laatste brief aan zijn ouders zegt hij: “Ik ga heen als een goed Nederlander die zijn woord niet heeft gebroken. Leve de Koningin. Leve Nederland.”
Doelpalen gered
In juni 1944 landen de geallieerden in Frankrijk, maar de bevrijding laat nog even op zich wachten. De hongerwinter van 1944-45 maakt wedstrijden onmogelijk. Deze laatste oorlogswinter brengt zware klappen toe. Naast het persoonlijke leed, wordt de accommodatie van ZAC aan de Veerallee tot op het laatste paaltje gesloopt. De Duitsers gebruiken het stevige hout van de kleedkamers onder de tribune voor hun loopgraven en de vrijgekomen ruimte als stal voor hun paarden. Het hout van de tribune gebruiken ze om vuurtjes te stoken. Als de Duitsers zijn weggetrokken, kunnen de Zwollenaren de verleiding niet weerstaan om de achtergebleven houten schuttingen, ijzeren omheiningen, controlehuisjes en hekken bij de ingang weg te halen. Alleen de doelpalen konden door enkele leden worden gered.
Alle planken verzamelen!
Na de oorlog speelt het eerste elftal daardoor noodgedwongen op het gemeentelijk sportveld. De lagere elftallen gebruiken de stal van de terreinknecht als kleedkamer en bouwen later een primitief kleedhuisje. In augustus 1946 organiseert ZAC een Plankendag: leden en supporters staan alle planken die ze thuis hebben liggen af aan de club. Tientallen enthousiaste ZAC-ers maken daarvan banken met 450 zitplaatsen rondom het terrein! De verbondenheid met de club en de kameraadschap waren ook na de oorlog onverminderd groot.
In 1946 werd de wederopbouw van het Z.A.C.-terrein op meerdere vlakken ter hand genomen. Op de foto worden voorbereidingen getroffen voor het plaatsen van banken langs het hoofdveld door Goossen Snel, Winkler en van de Berg. De jeugd kijkt toe.
Herdenk Willem Lengton
Twee jaar na zijn dood wordt Willem Lengton onder grote belangstelling en met militair eerbetoon herbegraven op de erebegraafplaats Bloemendaal. Zijn naam staat, samen met die van de 2212 omgekomen KNVB-leden, op het oorlogsmonument dat de KNVB in 1949 onthulde. Als we op 4 mei de doden van de Tweede Wereldoorlog herdenken, denk dan ook aan ZAC-er Willem Lengton, de verzetsheld uit Zwolle die zijn jonge leven gaf voor zijn landgenoten.
Bronnen:
Zestig jaren Z.A.C.
Willem Lengton De Zwolse verzetsheld, door Ronald Schalekamp (Persbureau Zwolle 2007)
Fotoarchief Club van 100 (www.clubvan100zac.nl)
